«رساله عملیه بایسته»

رساله عملیه، کتابی مهم است که در آن، دیدگاه‌های مراجع تقلید منعکس می شود و حاصل یک عمر، دقت نظر های آنان در منابع و اسناد شرعی است. این کتاب را می توان کتاب بالینی مقلدان برشمرد که بر اساس آن با شریعت اسلام و فقه آشنا می گردند و وزندگی خود را بر اساس آن سامان می دهند.

ورود صنعت چاپ و نشر و افزایش تدریجی سطح سواد، به شکل گیری سنت رساله عملیه نویسی برای مقلدان انجامید و احکام فقهی را از سطح تخصصی یا بیان شفاهی خارج ساخت. به رغم شکل گیری سنت رساله عملیه نویسی، رساله ها عمدتا مشتمل بر تعداد زیادی از تعابیر پیچیده فقهی بود که استفاده از آنها توسط عموم، مردم را با دشواری هایی مواجه می ساخت؛ این مشکل با انتشار نخستین توضیح المسائل به سبک فعلی در زمان حیات آیت الله بروجردی تا حدودی رفع شد. این توضیح المسائل توسط یکی از فضلای حوزه به نام حاج شیخ علی اصغر علامه کرباسچیان (موسس مدارس علوی در تهران) بر مبنای آرای فقهی آیت الله بروجردی تدوین شد و پس از تأیید ایشان بارها چاپ شد و بدین ترتیب به شکل رسمی متداول بین مراجع در آمد. اما پیشرفته سازی رساله های عملیه هنوز جای کار دارد و شاید اولین مسئله ای که به ذهن عموم برسد ظرفیت ساده سازی بیشتر رساله عملی باشد اما به نظر می رسد از ابعاد دیگر نیز بتوان به این مسئله نگاه کرد مثلا بُعد موضوعی رساله ها آیت الله ابوالقاسم علیدوست در مصاحبه ها و سخنرانی های خود بر این نکته تأکید کرده است که ما در کنار رساله های موجود که وظیفه مقلدان را بیان می کند؛ به رساله عملیه دیگری نیز نیاز داریم که وظیفه عاملان حکومت نسبت به مردم و امور آنان را تبیین کند.

پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چندی پیش کتابی را ذیل عنوان «احکام فقهی رفتار های حکومتی» از نویسنده محترم جناب آقای جهان بزرگی منتشر کرد؛ هرچند این کتاب موضوع مورد نظر خود را از منظر اخلاقی پیگیری کرده است؛ می‌تواند در تحریر رساله های عملیه مورد نیاز، قدمی رو به جلو باشد.

در این سنخ مسائل جمع‌آوری افکار گوناگون بسیار ضروری است. اگر دیدگاه های مختلف در خصوص آینده رساله نگاری جمع آوری شود و مورد ارزیابی قرار گیرد، بر اساس آن می‌توان به طرحی جامع رسید که توان پیشرفت بالایی را به ارمغان آورد و گرنه اکتفاء به مسائل خرد و حرکات فردی پیشرفت های محدودی را به دنبال خواهد داشت. بر این اساس، پیشنهاد می کنم که نهادهایی که این مسئله در رسالت آنها تعریف شده است، جشنواره‌ای علمی_ پژوهشی در خصوص «رساله عملیه بایسته» طراحی کنند و افکار صحیح را در این مسئله از اقصا نقاط  جهان جمع آوری کنند تا بر اساس آن بتوان به طرحی جامع رسید.

 سید مرتضی حسینی کمال آبادی
 پژوهشکده ادیب فقه جواهری
 فروردین ماه ۱۳۹۸