سنجش اعتبار «عمل اصحاب» در استنباط احکام فقهی اثر سید مرتضی حسینی کمال آبادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

    ابوالقاسم علیدوست 1 سیدمرتضی حسینی کمال‌آبادی 2

1 استاد درس خارج حوزه قم، استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 استاد سطح عالی حوزه قم و ریاست پژوهشکده ادیب فقه جواهری

چکیده
عمل اصحاب، از نهادهای پرکاربست در متون فقهی است که مورد پژوهش جدی قرار نگرفته است، شاید به همین دلیل، فقیهان و اصولیان درباره آن، اختلاف نظر دارند. موافقان برای این نهاد کاربست‌های زیادی قائل شده‌اند و مخالفان، دلیلی بر اعتبار این کاربست‌ها نیافته‌اند و البته گروهی به تفصیل روی آورده‌اند. حل این مسئله در گرو شناخت دقیق جایگاه اصحاب و عمل آنان است و معیار بهره‌مندی از آن، رسیدن مستنبط به اطمینان است. برای این مهم شرایطی بیان شده تا در رسیدن به اطمینان، از توهم آن رهایی حاصل شود. بهره‌بری از این نهاد تابعی از روش‌های استنباطی است؛ از این رو، با مکتب ریاضی سازگاری ندارد اما با مکتب تراکم ظنون یا مکتب اطمینان، سازگار است.

کلیدواژه‌ها

    عمل اصحاب اعراض شهرت جبر سندی جبر دلالی مکتب ریاضی مکتب تراکم ظنون مکتب اطمینان

تقييم مدى صحة "ممارسة الصحابة" في استنباط الفقه
تعتبر عمل  الصحابة من المؤسسات المستخدمة على نطاق واسع في النصوص الفقهية التي لم تخضع لبحث جدي، وربما لهذا السبب اختلفت آراء الفقهاء والأصوليين حولها. وقد قدم المؤيدون استخدامات عديدة لهذه المسئلة، ولم يجد المعارضون أي دليل على صحة هذه الاستخدامات، وبالطبع تحول البعض إلى التفصيل. وحل هذه المشكلة يعتمد على المعرفة الدقيقة بموقف الصحابة وأفعالهم، ومعيار الاستفادة منه هو الوصول إلى اليقين. ولهذا الشرط المهم تم وضع شروط للتخلص من الوهم في الوصول إلى الإطمئنان. إن استخدام عمل الأصحاب هو من وظائف الأساليب الاستدلالية؛ ولذلك فهو لا يتوافق مع مدرسة الرياضيات، ولكنه يتوافق مع مدرسة تراکم الظنون أو مدرسة الاطمئنان.

tuetabar mumarasat alsahabat min almuasasat almustakhdamat ealaa nitaq wasie fi alnusus alfiqhiat alati lam takhdae libahth jadi, warubama lihadha alsabab aikhtalafat ara' alfuqaha' wal'usuliiyn hawlaha. waqad qadam almuayidun aistikhdamat eadidatan lihadhih almuasasati, walam yajid almuearidun 'aya dalil ealaa sihat hadhih alaistikhdamati, wabialtabe tahawal albaed 'iilaa altafsili. wahalu hadhih almushkilat yaetamid ealaa almaerifat aldaqiqat bimawqif alsahabat wa'afealihim, wamieyar alaistifadat minh hu alwusul 'iilaa alyaqini. walihadha alshart almuhimi tama wade shurut liltakhalus min alwahm fi alwusul 'iilaa alyaqini. 'iina aistikhdam hadhih almuasasat hu min wazayif al'asalib alaistidlaliati; walidhalik fahu la yatawafaq mae madrasat alriyadiaati, walakinah yatawafaq mae madrasat kathafat alshaki 'aw madrasat alyaqini.